نویسنده: ابوالقاسم عابدین‌پور
مقدمه:
با وجود جایگاه جهانی روسیه و روابط راهبردی‌اش با ایران، ولادیمیر پوتین تا امروز وارد میانجیگری مستقیم میان ایران و آمریکا نشده است. آیا این امتناع هدفمند است؟ و اگر هست، منافع کرملین در تداوم این بن‌بست چیست؟
چهار عنوان ذیل دیدگاههای مختلف در مورد این کنش مهم سیاسی است:
۱. نقش بالقوه پوتین در معادله ایران و آمریکا
روسیه به‌عنوان عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل، یکی از طرف‌های مذاکرات برجام و شریک راهبردی ایران در حوزه‌های نظامی، انرژی و امنیتی، ظرفیت بالقوه برای ایفای نقش میانجی دارد. نزدیکی سیاسی و نظامی تهران و مسکو این انتظار را ایجاد کرده که کرملین بتواند در کاهش تنش‌ها میان ایران و آمریکا موثر باشد. با این حال، چنین نقشی تاکنون به شکل رسمی و مستقیم تحقق نیافته است.
۲. شواهد میانجیگری محدود و غیرمستقیم
در دهه‌های اخیر، روسیه عمدتاً نقش ناظر فعال یا تسهیل‌گر مذاکرات چندجانبه را ایفا کرده است. مشارکت در توافق برجام، اظهارنظرهای حمایتی از گفت‌وگوی مستقیم و دیدارهای دیپلماتیک در حاشیه بحران‌های منطقه‌ای نمونه‌هایی از این نقش محدود است. با این وجود، هیچ نشانه علنی از میانجیگری مستقیم و رسمی پوتین میان تهران و واشنگتن وجود ندارد.
۳. چرا پوتین میانجیگری را می‌پذیرد؟
نفوذ منطقه‌ای و جهانی: روسیه به‌عنوان یک قدرت بزرگ و عضو دائم شورای امنیت، ظرفیت تاثیرگذاری بر ایران و آمریکا را دارد.روابط راهبردی با ایران: همکاری‌های نظامی، انرژی و سیاسی تهران و مسکو، می‌تواند اعتماد نسبی ایجاد کند.تجربه در مذاکرات چندجانبه: روسیه در برجام نقش فعالی داشته و می‌تواند به عنوان تسهیل‌گر عمل کند.
۴. چرا پوتین تمایلی به میانجیگری ندارد؟
منافع روسیه در تداوم بحران: حفظ وضعیت تنش‌آلود میان ایران و آمریکا برای روسیه سودمند است؛ زیرا این وضعیت باعث وابستگی بیشتر ایران به روسیه و افزایش قدرت چانه‌زنی مسکو در برابر غرب می‌شود.کاهش اعتبار و اعتماد: پس از بحران اوکراین، آمریکا و متحدانش به روسیه اعتماد ندارند و آن را شریک مطمئن نمی‌دانند.بی‌اعتمادی ایران: گرچه ایران متحد روسیه است، اما نمی‌خواهد به طور کامل به مسکو تکیه کند یا از کانال آن با آمریکا مذاکره کند.حضور میانجی‌های مؤثرتر: کشورهایی مانند عمان، قطر و چین میانجی‌هایی هستند که دو طرف بیشتر به آن‌ها اعتماد دارند.
دیدگاه شخصی:
میانجیگری پوتین در معادله ایران و آمریکا مانند آتش‌نشانانی است که به جای خاموش کردن آتش، اجازه می‌دهند شعله‌ها ادامه یابد تا از دود و آتش برای گرفتن امتیاز بیشتر بهره ببرند. روسیه به جای آنکه آتش‌نشان بحران باشد، ترجیح می‌دهد کنار آتش بایستد، شرایط را کنترل کند و از دود و شعله‌ها به نفع خود استفاده کند.
به بیان دیگر، پوتین نه آتش‌نشان صلح است و نه کسی که می‌خواهد شعله‌های تنش را خاموش کند؛ بلکه مانند بازیگری است که در سایه‌ی آتش، مهره‌هایش را جابه‌جا می‌کند و منافع خود را تضمین می‌کند.
