به گزارش هراز خبر، نتایج یک مطالعه ژنتیک که به تازگی در نشریه Nature منتشر شده است، مدل جدید برای تکامل گونه ما، یعنی Homo Sapience پیشنهاد می‌کند و می‌گوید انسان مدرن به جای یک جمعیت اجدادی در یک نقطه خاص، از چندین جمعیت با تنوع ژنتیکی در سراسر قاره تکامل یافته و پدید آمده است. این یافته حاصل تجزیه و تحلیل داده‌های ژنتیکی از جمعیت آفریقایی امروزی، از جمله 44 ژنوم جدید از مردم «ناما» در جنوب آفریقا، به دست آمد. مردم ناما گروهی از اهالی بومی جنوب آفریقا در کشورهای آفریقای جنوبی، نامیبیا و بوتسوانا هستند. فرضیه رایج پذیرفته شده این است که گونه ما در یک نقطه خاص، احتمالا جایی در گرم‌دشت‌های شرق آفریقای میانه تکامل یافته است. اما این فرضیه در سال‌های اخیر به شکلی فزاینده مورد پرسش قرار گرفته و مکررا شواهدی در نقض آن یافت شده است.
داستان شکاف در فرضیات پذیرفته شده تکامل انسان کمی قدیمی‌تر از مطالعه فعلی است. فرضیه رایج درباره تکامل انسان می‌گوید که گونه ما یا همان انسان مدرن، زمانی بین ۱۹۵ تا ۲۰۰ هزار سال پیش در دره رود «اومو» در شرق آفریقای در کشور فعلی اتیوپی تکامل پیدا کرده و حدود ۶۰ تا ۷۰ هزار سال پیش قاره آفریقا را ترک کرده است. این فرض بیشتر بر مبنای یافته‌هایی است که چند دهه قبل به سرپرستی «ریچارد لیکی» انسان‌شناس معروف در این منطقه پیدا شده و به «اومو-۱» و «اومو-۲» مشهور شدند. اگرچه تردید‌هایی در تعلق این یافته‌ها به گونه‌ها وجود دارد، اما در نهایت تصویر کلی تکامل انسان مدرن با یک منشاء مشخص بود. شواهد دیگری هم بود که منشاء تکامل انسان را مناطق جنوبی‌تر قاره آفریقا معرفی می‌کرد، اما نظریه تک منشاء یا تک‌خاستگاهی همچنان به قوت خودش باقی بود.
در این مطالعه گروهی از محققان ۲۹۰ نمونه ژنی از جمعیت‌های امروزی در آفریقا را از چهار منطقه متفاوت جغرافیایی و متنوع ژنتیکی بررسی کردند. در این بررسی آن‌ها به دنبال یافتن شباهت‌ها و تفاوت‌ها بین این جمعیت‌ها در طول یک میلیون سال گذشته از طریق یافتن تفاوت در نسخه‌های مختلف ژن‌ها بودند
تاریخ خروج از آفریقا؛ یک شکاف جدی
یکی از جدی‌ترین تردیدها در نظریه رایج وقتی بروز کرد که «کاترینا هارواتی» انسان‌شناس دانشگاه «توبینگن» در آلمان تصمیم گرفت اسکلت‌هایی را که در غار «آپیدیما» در جنوب یونان پدید آمده بود را دوباره بررسی کند. این اسکلت‌ها قدمتی 210 هزار ساله داشتند و در ابتدا تصور می‌شد که به نئاندرتال‌ها Homo neanderthalensis یا پسر عموهای تکاملی ما تعلق دارند. اما بررسی مجدد این استخوان‌هاف مخصوصا استخوان‌های جمجمه نشان داد که یکی از این یافته‌ها به نام «آپیدیما-1» بیشتر به جمجمه انسان مدرن تعلق دارد تا نئاندرتال‌ها. این جمجمه حتی فاقد یک ویژگی ریخت‌شاختی بارز به نام «شینیون» بود که به برآمدگی استخوان پشت سر گفته می‌شود و نامش را از یک شیوه جمع کردن موها در پشت سر گرفته است. بنابراین مشخص شد که این جمجمه‌ها به گونه ما تعلق دارد. اما چطور چنین چیزی ممکن بود؟ اگر انسان 200 هزار سال قبل تازه در شرق آفریقا تکامل پیدا کرده بود، چطور پیش از آن در خارج از این قاره وجود داشت؟ آیا اصلا داستان تکامل انسان در آفریقا اشتباهی بیش نبود؟
انسان مدرن قدیمی‌تر است؟
یکی دیگر از شواهد علیه فرضیه رایج تکامل انسان از بررسی جمجمه‌های به دست آمده در «جبل ایغود» در شمال آفریقا به دست آمده بود. قدمت این مجموعه که در دهه ۶۰ میلادی کشف شد، ۱۶۰ هزار سال برآورد می‌شد و در ابتدا تصور این بود که به نئاندرتال‌ها تعلق دارد. کمی بعد اما مشخص شد که مربوط به گونه ما یعنی انسان مدرن است. بررسی مجدد سن این نمونه‌ها در سال ۲۰۱۷ حقیقتی شگفت‌انگیز را آشکار کرد؛ یافته‌های جبل ایغود بسیار قدیمی‌تر و سن آن‌ها چیزی حدود ۳۰۰ هزار سال بود. این جمجمه‌ها برخی ویژگی‌های ریخت‌شناختی انسان مدرن و برخی ویژگی‌های قدیمی‌تر را در کنار هم داشت. قطعات پازل علیه تصور رایج از منشاء زمانی-مکانی تکامل انسان در حال کامل شدن بود. اما فقط این نبود، شواهد از سراسر آفریقا در حال شکل دادن تصویر جدیدی از تکامل انسان بود. جمجمه «فلوریسباد» با قدمت ۲۶۰ هزار سال از آفریقای جنوبی، جمجمه‌های «هرتو» با قدمت ۱۶۰ هزار سال از اتیوپی و یافته‌های جبل ایغود با قدمت ۳۰۰ هزار سال هر کدام نمایانگر بخشی از ویژگی‌های ریخت‌شناختی انسان مدرن بودند.
روایت جدید؛ تکاملی با چند خاستگاه مکانی زمانی
در سال 2018 گروهی از محققان با انتشار یک سرمقاله دیدگاه یا Opinion در ژورنال Cell خواستار بازنگری در روایت پذیرفته شده شدند و به جای آن روایت جدیدی از تکامل انسان را پیشنهاد کردند. بر اساس این روایت، انسان مدرن نه در یک نقطه، بلکه در استخری از جمعیت‌های مختلف در مناطق مختلف تکامل پیدا کرده است. این روایت جدید می‌گوید بخشی از ویژگی‌های امروزی انسان مدرن در هر کدام از این جمعیت‌ها به طور جداگانه تکامل یافته و سپس از طریق ارتباط بین جمعیت‌ها و داد و ستد ژنی از طریق تولید مثل بین جمعیت‌های مختلف، در سراسر قاره آفریقا پخش شده است. بر اساس این روایت جدید این داد و ستد فقط به ژن‌ها منحصر نبوده و حتی فن‌آوری و انگاره‌های فرهنگی هم شامل این داد و ستد شده است. این روایت جدید بر خلاف روایت‌های خطی و داستان‌گونه از تکامل انسان همچون کتاب انسان خردمند «یوال نوح هراری»، می‌گوید انسان بسیار زودتر از 70 هزار سال پیش و در چندین موج از آفریقا خارج شده و برخلاف روایت این کتاب محرک خروج از آفریقا جهش در یک ژن خاص نبوده است. این تردیدها خیلی زود به خط تکاملی خاندان انسان مدرن سرایت کرد. حالا به نظر می‌رسد فرآیند تکامل انسان پس از جدا شدن خط تکاملی تبار انسانیان Hominidae از گیبون‌ها در 20 میلیون سال پیش در چنین فرآیندی از اختلاط جمعیت‌های مختلف در طول زمان رقم خورده است.
ژن‌ها دروغ نمی‌گویند
حالا مطالعه جدید یک شاهد محکم و معتبر بر این روایت جدید اضافه کرده است. در این مطالعه گروهی از محققان از دانشگاه‌های «مک‌گیل» و «کالیفرنیا دیویس» ۲۹۰ نمونه ژنی از جمعیت‌های امروزی در آفریقا از چهار منطقه متفاوت جغرافیایی و متنوع ژنتیکی بررسی کردند. در این بررسی آن‌ها به دنبال یافتن شباهت‌ها و تفاوت‌ها بین این جمعیت‌ها در طول یک میلیون سال گذشته از طریق یافتن تفاوت در نسخه‌های مختلف ژن‌ها بودند. «ما از یک الگوریتم جدید برای آزمایش سریع صدها سناریوی ممکن استفاده کردیم»این را «سایمون گراول»، دانشیار دپارتمان ژنتیک انسانی از دانشگاه مک‌گیل می‌گوید. او همچنین اضافه می‌کند: «ژن‌هایی که در طول صدها هزار سال بین جمعیت‌ها در بخش‌های مختلف قاره جریان داشته است، بسیار بهتر تنوع ژنتیکی امروزی را توضیح می‌دهد. هدف ما از نوشتن این الگوریتم این بود تا بفهمیم که چگونه خطر بیماری ژنتیکی در بین جمعیت‌ها متفاوت است، اما در عمل به بررسی عمیق در ریشه‌های انسانی کشیده شد.» این بررسی نشان داد که انسان‌هایی در مناطق مختلف آفریقا زندگی می‌کردند که از منطقه‌ای به منطقه دیگر مهاجرت کرده در طی صدها هزار سال با یکدیگر اختلاط ژنی داشته‌اند. این یافته‌ها همچنین نشان داد که نخستین جدایش ژنی بین جمعیت‌های مختلف انسان مدرن زمانی بین ۱۲۰ تا ۱۳۵ هزار سال پیش رخ داده است.
علی رنجبران
روزنامه نگار
